UVOD
Srbi su jedan od rijetkih naroda, sa velikim rasejanjem, koji po svijetu nemaju svoje misionare. Zvanicne institucije ne znaju koliko je Srba u svijetu koji se izjasnjavaju kao Srbi, ali je broj svakako znatno ispod onoga koji se pojavljuje u srpskim javnim komunikacijama. Srbi nemaju opsteprihvacen nacionalni program, a pogotovo nemaju program koji ukljucuje i Srbe iz rasejanja.
Piše: Dr Maksim Humski
U istoriji Drugog milenijuma kod Srpskog plemena su naglasena rasipanja i gubljenja saplemenika, znatno vise nego kod okolnih naroda. Ona se mogu podijeliti na osipanja pomocu islamizacije i katolicenja, masovne pogibije u nametanim ratovima, genocidu i bjezanijama, te u zadnje vrijeme asimilacije srpske dijaspore. Iako smo na samom pocetku Treceg milemijuma, vec se vide rezultati katastrofalnog osipanja putem utapanja u druge kulture, religije i nacione, procesa koji ce potrajati i vec na samom pocetku Treceg milenijuma znatno oslabiti srpsko tijelo. Nevolja je sto su Srbi zateceni na najnizem stepenu morala u svojoj istoriji, posrcu pod teretima medjunarodnog izopstavanja, ratnih poraza, materijalnog i duhovnog siromastva, koja u informatickoj eri, samo po sebi, namecu masovna iseljavanja i raseljavanja najsposobnijijeg dijela srpskog bica.
Ne postoje efikasne organizacije ni programi koji se mogu nositi sa, danas veoma opasnim neprijateljem, procesom rasrbljavanja kroz srpsku dijasporu, koje je u zamahu.
Srpski narod je danas podjeljen na tri dijela, sa veoma neuvjerljivim dodirnim linijama.
PRVI je Srbijanski, (uslovan naziv), koji je u zadnjem vijeku Drugog milenijuma, (iza Prvog rata), stalno dozivljavao duhovna srozavanja, da bi iz milenijuma izisao potpuno nesposoban da organizuje sebe, a prethodnom politikom pogubio je prethodne dobre veze sa srpskom dijasporom, na njih ne moze vise da utice, nema programa pa nema sta ni da im ponudi.
Ovaj dio Srba je, u okviru danas nejasno definisane Jugoslavije, formirao tijelo ciji je zadatak da okuplja ljude u rasejanju i povezuje sa maticom. U tom tijelu su 22 clana, od toga 11 iz matice. To je, zapravo, opcija kojoj je vrlo slicna duhu austrougarskog antisrpstva, (iako znamo da joj to nije zelja i cilj). Ova opcija je mogla nastati samo iz nedovoljnog poznavanja srpskog rasejanja. Zagovornici ove opcije ne mogu da se oslobode tutorstva nad nesrbijanskim Srbima, oni ne znaju da je to tutorstvo potpuno blijedo ljudima kojima je upuceno, a koji su daleko od takve potrebe, oni ne znaju da srpskoj dijaspori narocito treba jaka srpska drzava, toplina matice, majcino krilo u kojem ce i oni da vijaju svoja gnijezda.
Srbijanskih Srba je, iznad svega, da se bore za dobro organizovanu maticnu drzavu, koja ce biti snazan oslonac i Srbima iz rasejanja, ali koja ce biti prihvacena i u medjunarodnoj zajednici, i posebno uvazavana kod okolnih naroda.
DRUGI dio Srba su Evropski Srbi, koji u sebi snazno nose bilo srpstva i svetosavskog pravoslavlja. Oni ocekuju od srbijanskog dijela Srba vise duhovne pomoci nego je tamo i ima. Istoriju i tradiciju Srbije, Crne Gore i Srpske dozivljavaju kao svoju. U ovo tijelo se, jace i manje snazno, zabadao srbijanski elemenat, kod kojega je osjecaj srpstva na nizem nivou i blizi je privrzenosti drzavi nego plemenu, slabije je potke i lakse se razvodnjava.
Evropski Srbi su fizicki blizu maticnim drzavama, redovno prate tamosnja zbivanja, a ona su vec dugo bez velikih iskoraka, kako u praksi i vise u vizijama, pa ovaj dio dijaspore ne umije da se odlijepi od prizemlja vizionarstva, da Srpstvo sagleda iz evropskog i svjetskog ishodista, pa prakticno baulja u magli maticne intelektualne stihije. Oni sa teskom srcanoscu dozivljavaju srpske poraze, a tih poraza je, i za najsrcanije saplemenike, u zadnjih 60 godina premnogo, pa su i sami ubogaljenih vizija, nesrecni su i iz te potke za srpsko bice glasno namecu nedorecene ili prevazidjene programske modele. Pa ipak kod evropskih Srba ima najvise dobrih srpskih ideja, morala i volje da se ojaca svoja nacija. Ovaj srpski dio opstaje i opstajace jos dugo, zahvaljujuci i prakticnoj politici zapadne Evrope, koja u ovo vrijeme ne vodi snaznu politiku asimilacije.
TRECA grupa su Srbi i njihovi potomci u Sjevernoj Americi (i Australiji). Kod njih je asimilacija izvrsena u velikom postotku, kod druge generacije vec oko 95%, a kod trece i do 99%. Na ovom kontinentu (SAD i KANADA) je narocito brojna najnovija migracija, znatno veca nego legalne srpske institucije i imaju saznanja o tome, to su doseljenici koji su uglavnom obrazovani i sluze se engleskim jezikom, oni se mnogo brze od prethodnih doseljenika uklapaju u americko drustvo, i tim cinom izdvajaju i gube iz srpskih zajednica. Za njih se ne moze boriti starim metodama, oni se mogu pridobijati samo visokointelektualnim srpskim programima, baziranim na savremenim informatickim alatima.
Americki Srbi se rasrbljuju brzinom koju Srbijanci i evropski Srbi ne mogu cak ni pretpostaviti, mozda ni povjerovati. Amerikanci su bez tradicije, svi Amerikanci su "stranci" i to vidno pogoduje ovoj pojavi. U dusi americkih Srba, vec u prvoj generaciji, snazan osjecaj srpstva traje deset do dvadeset godina, preko cetrdesete prakticno nestaje. Djeca Srba rodjena u USA osjecaj srpstva ne posjeduju, cak ga se i kane, a srpski jezik jedva ako moze da koristi njih 5 posto. USA je ogromna i veoma ekonomski surova zemlja, u njoj Srbi doseljenici s mukom prezivljavaju (mjereno americkim mjerilima), i oni imaju kompleks nizeg sloja drustva. Nacelno, amercke Srbe sa solidnim ekonomskim pozicijama srpstvo ne zanima, (cast izuzecima), na to nece da "gube" vrijeme, jer "Srbija nije i nece biti njihova drzava". Kod njih vlada stav, "Neka se Srbijom bave oni sto tamo zive". Kako ih zainteresovati da bar na najnizem nivou steknu interes za Srbe i srpske probleme, to je fundamentalno pitanje o kojem niko organizovano i ne govori, a kamo li da nesto cini.
Djelovanje Srpske pravoslavne crkve se pretpostavlja ovim programskim nacelima, ali se ne ulazi u njenu organizaciju i ucinke, koji nisu na visem nivou od opsteg nivoa ucinaka srpskog naroda ovoga doba. Decenijska negativna selekcija kadrova, prije svega podmlatka, rezultirala je i kadrovima Srpske pravoslavne crkve po svijetu, koji nisu osposobljeni da uspjesno obavljaju zadatke. Posebna slabost je sto vecina crkvenih veledostojnika ne mogu da se uklope u sredine u kojima obavljaju poslove, jer ne poznaju kulturu naroda u koji su dosli, a vecina ih ne zna ni jezik domacina, koji je preduslov i za najprostije poslove. Nevolja je sto je ovo izrazenije kod vise hijerarhije.
PROGRAMSKA NACELA
1. Srpski narod cine dvije skupine ljudi, Matica Srba i Rasejanje Srba, ili krace MATICA i RASEJANJE. Matica su Srbi koji zive u zajednicama sa srpskim drzavotvornim statusom (danas su to Srbija, Crna Gora, Srpska i Kosovo). Rasejanje su svi ljudi koji zive van Matice a u pamcenju imaju srpsko porijeklo, ili su usvojili srpsku naciju kao svoje opredljeljenje.
2. Drzavljani maticnih srpskih drzava su svi Srbi koji su stekli to drzavljanstvo i nisu ga se odrekli, bez obzira da li zive u Matici ili Rasejanju.
3. Drzavljani maticnih drzava su odgovorni za drustveno, kulturno, religijsko, politicko i druga organizovanja gradjana u svojim drzavnim granicama.
4. Srbi iz Rasejana su duzni da izvrsavaju gradjanske duznosti i prava drzava u kojima zive.
5. Svi Srbi, pojedinacno i kroz sva okupljanja, jednako iz Matice i Rasejanja, imaju prava i obaveze da njeguju i obogacuju osnovne srpske vrijednosti: Istoriju, tradiciju, uzajamnost, nauku, kulturu (folklor, jezik i pismo).
6. Srba u Matici jezik je srpski, ekavske i ijekavske varijante, a pismo cirilica i latinica. Srbi u Rasejanju imaju duznost da se sluze srpskim jezikom, i da svoje potomstvo uce da govore srpski.
7. Diplomatska srpska politika je jedinstvena politika Matice i Rasejanja. Za operativno organizovanje diplomatije nosilac odgovornosti je Matica. Koliko je vise moguce, u diplomatske sluzbe treba birati najbolje srpske kadrove, jednako iz Matice i Rasejanja, po kriterijumu sposobnosti i afirmisanosti u zemlji domacina, poznavanju prilika u zemlji domacina, i narocito ekspertno poznavanje jezika i kulture zemlje domacina, sa preduslovom poznavanja srpskog i engleskog jezika.
8. Srpski spoljni poslovi imaju zamjenike ministara spoljnih poslova (za pocetak) sa sjedistima u Njujorku, Berlinu i Parizu. Ovi kadrovi su iz zemalja domacina, ne placaju se iz matice, a glavnina poslova im je Rasejanje, i predstavljanje svih srpskih vrijednosti, kao doprinosa opstim vrijednostima covjecanstva.
9. Popis Srba u Rasejanju vrsice se permanentno, a prvi i bazni popis, kao akciju od istorijskog nacionalnog znacaja, obavice se izmedju 2005 i 2010 godine. U medjuvremenu mora biti prihvacen svesrpski program, koji ce privuci Srbe u Rasejanju da se izjasne kao Srbi. Srbi u rasejanju imaju dva maticna broja, maticni broj srpske drzave i maticni broj zemlje u kojoj zive.
10. Srbi u Rasejanju imaju jedinstven informacioni sistem, sa oblastima: Drustveno-politicke prilike, Srbi u Svijetu, Svetosavlje, Kultura i Sport. Ostali informacioni poslovi su u skladu sa najboljim tradicijama izrazavanja i okupljanja slobodnih ljudi. (Jako je vazno u jedan informativni sistem okupiti sve ono sto Srbi objavljuju po svijetu.)
11. Centar srpskog okupljanja i nosilac srpske misli je "Matica srpska", koja je sada sa sjedistem u Novom Sadu. Matica i Matica srpska su duzne da se brinu o Srbima u Rasejanju, i da im pomazu u borbi protiv asimilacije i odsrbljavanja. Matica srpska ce formirati svoja odjeljenja po potrebi, a za pocetak samo u Becu i Cikagu. (Matica srpska je ovdje eksponirana kao jedina stogodisnja srpska institucija, koja je ostala vjerna svom baznom cilju. Sljedeca bi bila Akademija nauka iz Beograda, ali postoje i druge srpske akademije nauka. Dakle, Matica srpska je ovdje predlozena samo kao alternativa za raspravu o nosiocu ovih zadataka, a nikako kao jedino rjesenje.)
12. Matica srpska (ili institucija do koje dodjemo raspravom) ce preuzeti obavezu misionarskih poslova u cilju duhovnog i moralnog preporoda srpskog naroda. Ona ce okupiti sve srpske intelektualne potencijale koji ce u narednih desetak godina pripremiti i svom narodu ponuditi SRPSKI PROGRAM ZA TRECI MILENIJUM, ili SRPSKI MANIFEST.
Dr Maksim Humski
O Savindanu 2002. (USA)
--------------------------------------------------------
