Ruska nauka se posvetila proučavanju Vizantijske istorije u XVIII veku, kada se 1725. godine u Petersburgu osniva Akademija nauka. Nešto kasnije počelo je hodočašće na Istok ruskih putnika i kolekcionara u potrazi za pisanim spomenicima i hrišćanskim starinama. Vrata manastira na Atosu i Sinaju bila su široko otvorena za ruske naučnike i crkvene ljude. Monasi su im predočavali takve dragocenosti, o čijem postojanju nisu slutili ni evropski posetioci.
Piše: Marija Hartanović
U 14 časova i 40 minuta 8. januara 1846. godine, vladika Porfirije Uspenjski (1804-1885), neumorni putnik, stručnjak iz oblasti istorije istočnih crkava i grčke paleografije, prošao je kroz svetu kapiju manastira Hilandar. Za vreme svog boravka on čita rukopisni Životopis svetog Save srpskog i njegovog oca Simeona Nemanje, sastavljen od strane Domentiana, učenika svetog Save. Uspenjski čita i njegovu štampanu verziju koja je urađena u slavenosrpskoj štampariji u Beču 1794. godine. U svom dnevniku opisuje i crta skice ikona i predmeta religiznog kulta dok 14. januara prisustvuje prazniku svetog Save. Sa posebnom radošću i radoznalošću Porfirije Uspenjski proučava Hilandarsku biblioteku. Među 18 Hilandarskih jevanđjelja napisanih u periodu od 1270/2-1662 on pronalazi Miroslavljevo jevanđelje. U svom dnevniku Uspenjski opisuje grafiju jevanđelja i ističe zapletenost početnih slova. Na kraju jevanđelja Porfirije nalazi četiri postskriptuma, koji svedoče o tome, da je jevanđelje napisao Grigorije, pisar i prepisivač crkvenih knjiga kod kneza Miroslava.
Budući da je bio vatreni istraživač, Porfirije Uspenjski se interesovao za ličnost kneza i datum pisanja jevanđelja. Upoređujući imena i datume Porfirije dolazi do zaključka da je Miroslav bio rođeni brat osnivača Hilandarskog manastira Stefana Nemanje, odnosno da je živeo u drugoj polovini XII veka, pa je prema tome i jevanđelje napisano takođe krajem XII veka.
Čitajući jevanđelje Uspenjski primećuje korištenje glagoljičkih slova i zaključuje da je Grigorije znao glagoljicu.
Porfirije ističe da pravopis nekih reči nije crkvenoslovenski, nego narodni.
26. januara 1846. godine Porfirije Uspenjski odlazi za Carigrad, odnoseći sobom i jednu stranu Miroslavljevog jevanđelja.
Akademija nauka Rusije 39 godina kasnije (1885) obogaćuje svoju dragocenu kolekciju rukopisa nasleđem Porfirija Uspenjskog. Tu se nalazi posebna zbirka slovenskih dokumenata gde su bila i dokumenta iz Hilandarskog manastira.
U Kijevu je 1874. godine održana Arheološka izložba na kojoj su bile izložene i srpske starine kao i predmeti iz zbirke Porfirija Uspenjskog - jedan list iz osmoglasnika štampanog u mitropoliji Gračanice (1519), rukopis koji je nekad pripadao biblioteci svetog Pavla na Svetoj Gori, Jevanđelje Vukanovo kao i strana iz Miroslavljevog jevanđelja.
Sada se ova strana Miroslavljevog jevanđelja čuva u Nacionalnoj biblioteci Rusije u Sankt-Petersburgu.
© Dijaspora, broj 13, januar-februar 2000. godine
Ovaj časopis je na jednoj od svojih naslovnih stranica (Broj 6. za 1998.) objavio minijaturu iz Miroslavljevog jevandjelja. U istom broju na švedskom jeziku objavljen je prilog književnika Milosava Popadića, koji danas živi u švedskom gradu Helsingborgu, o ovoj knjizi. U tekstu pod naslovom "Det äldste kyrylliska manuset" (Najstariji ćirilični rukopis) Popadić je zabeležio kako je ruski sveštenik Uspenjski 1845/46 godine boravio na Hilandaru i kako je isekao nožem jednu stranicu iz knjige. Ta stranica se kasnije našla u Petersburškom muzeju.
Urednik Dijaspore, zahvaljujući Internetu, stupio je u kontakt sa Marijom Hartanović koja studira jezike u Petersburgu. Veza sa Petersburgom ostvarena je, odavde iz Stokholma, preko web-stranice opštine Bajna Bašta. I, počelo je, zahvaljujući Marijinom razumevanju, traganje za istrgnutom stranicom. Tako je Dijaspora došla u priliku da objavi još jedan prilog o ovoj dragocenoj knjizi. Ova višeznačna priča objavljena je pod naslovom Srpsko blago na sigurnom mestu u prvom broju za 2000. godinu. Povest koju objavljujemo i ovde potvrdjuje kako je svet - zahvaljujući eri kompjutera, postao jedan veliki komšiluk i kako se među nama razvejanim po belom svetu mogu i trebaju stvarati i jačati veze.
