Ruska nauka se posvetila proučavanju vizantijske istorije u 18. veku, tačnije od 1725. godine kada je u Petersburgu osnovana Akademija nauka. Nešto kasnije počelo je hodočašće ruskih putnika i kolekcionara na Istok, u potrazi za pisanim spomenicima i hrišćanskim starinama. Vrata manastira na Atosu i Sinaju bila su široko otvorena za ruske naučnike i crkvene ljude. Monasi su im predočavali takve dragocenosti, o čijem postojanju nisu slutili ni evropski posetioci.
Piše: Marija Hartanović
Dana 8. januara 1846. godine, u 14 časova i 40 minuta, vladika Porfirije Uspenjski (1804 – 1885), neumorni putnik i stručnjak za oblast Istorija istočnih crkava i grčke paleografije, prošao je kroz svetu kapiju manastira Hilandar.
Za vreme svog boravka u Hilandaru, on čita rukopisni Životopis Svetog Save srpskog i njegovog oca Simeona Nemanje, koji je sastavio Domentijan, učenik Svetog Save. Uspenjski čita i njegovu štampanu verziju, koja je urađena u slavenosrpskoj štampariji u Beču 1794. godine. U svom dnevniku opisuje i crta skice ikona i predmeta religioznog kulta dok 14. januara prisustvuje prazniku Svetog Save. Sa posebnom radošću i radoznalošću, Porfirije Uspenjski proučava Hilandarsku biblioteku i među 18 hilandarskih jevanđelja, napisanih u periodu od 1270/2. do 1662. godine, pronalazi Miroslavljevo jevanđelje.
U svom dnevniku on opisuje grafiju Jevanđelja i ističe zapletenost početnih slova, ini-cijala. Na kraju Jevanđelja Porfirije nalazi četiri postskriptuma koji svedoče o tome, da je Jevanđelje napisao Grigorije, pisar i prepisivač crkvenih knjiga kod kneza Miroslava.
Budući da je bio vatreni istraživač, Porfirije Uspenjski se interesovao za ličnost kneza Miroslava i za datum pisanja Jevanđelja. Upoređujući imena i datume, Porfirije dolazi do zaključka da je Miroslav bio rođeni brat osnivača Hilandarskog manastira Stefana Nemanje, i da je živeo u drugoj polovini 12. veka , pa je prema tome i Jevanđelje takođe napisano krajem 12. veka.
Razgledajući i čitajući Miroslavljevo jevanđelje, Uspenjski primećuje da su korištena glagoljička slova i zaključuje da je Grigorije znao glagoljicu. Takođe, Porfirije ističe da pravopis nekih reči u Jevanđelju nije crkvenoslovenski, nego narodni.
Dana 26. januara 1846. godine, Porfirije Uspenjski odlazi za Carigrad, odnoseći sa sobom i jednu istrgnutu stranicu iz Miroslavljevog jevanđelja.
Trideset devet godina kasnije (1885), Ruska akademija nauka obogaćuje svoju dragocenu kolekciju rukopisa nasleđem Porfirija Uspenjskog. Tu se nalazi posebna zbirka slovenskih dokumenata u kojoj i dokumenta iz manastira Hilandar.
U Kijevu je 1874. godine održana Arheološka izložba na kojoj su bile izložene i srpske starine, kao i predmeti iz zbirke Porfirija Uspenjskog – izložen je jedan list iz Osmoglasnika, štampanog u Mitropoliji Gračanice (1519), rukopis Jevanđelje Vukanovo, koji je nekad pripadao Biblioteci Svetog Pavla na Svetoj Gori, kao i stranica iz Miroslavljevog jevanđelja.
Sada se ova stranica Miroslavljevog jevanđelja čuva u Nacionalnoj biblioteci Rusije u Sanktpetersburgu.
Ovaj časopis je na jednoj od svojih naslovnih stranica (u broj 6, za 1998.) objavio minijaturu iz Miroslavljevog jevanđelja. U istom broju na švedskom jeziku objavljen je prilog književnika Milosava Popadića, koji danas živi u švedskom gradu Geteborgu, o Jevanđelju, pod naslovom Det äldste kyrylliska manuset (Najstariji ćirilični rukopis). Tu je Popadić pisao o tome kako je ruski sveštenik Uspenjski 1845/46. godine boravio u Hilandaru i kako je isekao nožem jednu stranicu iz pomenute knjige. Ta stranica se kasnije našla u Petersburškom muzeju (Nedavno je vraćena u Srbiju – nap. Urednika).
Urednik Dijaspore je, posredstvom Interneta, stupio u prepisku sa Marijom Hartanović koja je studiralajezike u Petersburgu. Veza sa Petersburgom ostvarena je, odavde iz Stokholma, preko web-stranice opštine Bajina Bašta. I, počelo je, zahvaljujući Marijinom razumevanju, traganje za istrgnutom stranicom iz Miroslavljevog jevanđelja. Tako je Dijaspora došla u priliku da objavi još jedan prilog o ovoj dragocenoj knjizi.
Ova višeznačna priča objavljena je pod naslovom Srpsko blago na sigurnom mestu u prvom broju za 2000. godinu. Povest koju objavljujemo i ovde potvrdjuje kako je svet – zahvaljujući eri kompjutera, postao jedan veliki „komšiluk“ i kako se među nama, razvejanim po belom svetu, mogu i trebaju stvarati i jačati veze.
