Prof. dr Dragutin Furunović
Ćirilica se razvila iz grčkog pisma
Ćirilica je mlađe i najrasprostranjenije slovensko pismo. Razvila se iz grčkog pisma. Njome se služe Srbi, Bugari, Rusi i Makedonci. Duže vremena bila je u upotrebi i u pojedinim delovima Hrvatske.
U istorijskim izvorima nema sigurnih podataka o tome kada je i kako nastala ćirilica. Neki naučnici smatraju da ju je sastavio Ćirilo za svoju Moravsku misliju, drugi tu zaslugu pripisuju Ćirilovom bratu Metodiju, a treći (Šafarik) nekom od Ćirilovih učenika – pre svih Klimentu Ogridskom, koji je umro 916. godine, a u čijem se „žitiju“ (životopisu) to pominje. Međutim, u najstarijem žitiju, napisanom na grčkom jeziku, koje se pripisuje ohridskom arhiepiskopu Teofilaktu (1084–1108), ne pominje se nikakvo Klimentovo učešće u nastanku ćirilice.
U drugom jednom žitiju iz 13. veka, poznatijem i kraćem, a koje se pripisuje ohridskom ar-hiepiskopu Dimitriju Homatijanu i koje je sačuvano u rukopisu – stoji da je Kliment „izmislio radi veće jasnoće i drugačije znake i slova, nego što ih je bio izmislio mudri Ćirilo“.
Po mišljenju ruskog slaviste Grigorija Iljinskog i bugarskog istoričara Vasilia Zla-tarskog, ćirilica je nastala u Bugarskoj, u bugarskoj prestonici Preslavu na samom početku vladavine kneza i kasnijeg bugarskog cara Simeona Velikog (893–927), za čije je vladavine Bugarska doživela „zlatan vek“ svoje književnosti. Po tom tvrđenju, Simeon je poverio uređenje novog pisma svešteniku Konstantinu, episkopu preslavskom, jednom od najsposobnijih mlađih učenika Ćiriola i Metodija. Sa ovim tvrđenjem slaže se i prof. dr Petar Đorđić, naš najbolji poznavalac ove oblasti i koji je napisao kapitalno delo Ćirilica.
Jedna legenda pominje Dalmatinca Sv. Jeronima iz Stridona kao izumitelja ćirilice, ali je taj pomen bez ikakvog naučnog osnova.
Sam naziv ćirilica nastao je tek u 15. veku u Kijevskoj školi, a sve do jedanaestog veka, glagoljica je nazivana kurilicom.
Nauka smatra da je ćirilica nastala oko 900-te godine u Bugarskoj. Međutim, najstariji datirani ćirilički spomenik jeste Samuilov napis iz 993. godine, koji je pronađen u selu German, blizu Prespanskog jezera u Makedoniji.
Godine 1930. nađeno je u Preslavi, prestonici bugarskog cara Simeuna, nekoliko manjih, nedatiranih ćirilskih spomenika, za koje se pretpostavlja da su iz Simeunovog doba. Međutim, u novije vreme Marko Vego je izneo niz uverljivih argumenata koji govore da je jedna ploča iz Humca, kod Ljubuškog, u Hercegovini, starija od prespanskih natpisa.
Staroslovenska ćirilica je nastala iz grčkog unicijalnog pisma u devetom veku, a to pismo se zove unicijalno. Iz grčke unicijale uzeta su 23 slova nepromenjena, ili nešto malo izmenjena, i njima je dodato 14 slova, verovatno iz glagoljice, za glasove slovenskih jezika, a kojih nema u grčkom jeziku.
Iz ustavne (ili unicijalne) ćirilice razvila su se s vremenom, a preko poluustavnog (polu-unicijalnog) oblika, crkvena i svetovna azbuka, kojom se još danas služe Srbi, Rusi, Ukrajinci i Bugari.
Posredstvom Srba i Bugara, ćirilica je postala i rumunsko nacionalno pismo, kojim su se oni služili sve do 1860, kada je to pismo službeno ukinuto. Poslednji kalendar, štampan ćirilicom na rumunskom jeziku, izašao je 1911. godine.
U prvo vreme ćirilica je bila u upotrebi i kod Hrvata, posebno u Bosni, a u Poljičkoj re-publici, blizu Splita, upotrebljavana je sve do ukidanja te republike početkom 19. veka. Ćirilica je imala 43 slova, a kod Srba je reformisana zaslugom Save Mrkalja i posebno Vuka Stefanovića Karadžića, koji je taj posao dovršio u svojoj Pismenici serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisana Vukom Stefanovićem Serbiancem, objavljenoj u Beču 1814. godine.
Vuk je u predgovoru Pismenice naglasio da slovenosrpski pisci upotrebljavaju za srpski jezik 46 slova, što ne odgovara „govoru prostog naroda“, pa ih je sveo na svega 30 znakova, to ujedno dovodi do toga da je srpska ćirilica u svetu najsavršenije pismo. d
Dijaspora/Diaspora, godina VII, 2004., broj 39
Dvojezični švedsko-srpski časopis za kulturu
