|
Srpska ćirilica je više nego slabo zastupljena na Internetu. Broj srpskih sajtova urađenih našim tradicionalnim pismom sporo raste iako su kvantitativno srpski sajtovi u rapidnom porastu. Mnogi ćirilični sajtovi su se ugasili, a neki, naprosto, prešli na latinicu. U ovom radu je evidentirano 186 srpskih ćiriličnih sajtova, a može se proceniti da je ukupan broj ćiriličnih sajtova oko 200 jer neki sajtovi još nisu indeksirani u pretraživačima pa je njihovo evidentiranje u ovom trenutku otežano. Retko se na latiničnim sajtovima mogu naći i ćirilični prilozi. Piše: Aleksandar Raković Po zvaničnim decembarskim podacima iz svetskog atlasa domena broj registrovanih sajtova sa jugoslovenskim domenom (.yu) bio je 11700. Ako se tome doda da je broj srpskih sajtova registrovanih pod drugim domenima u najmanju ruku toliki, a lako se može reći da je i veći, dobije se gruba procena kako se na Internetu nalazi najmanje oko 23400 srpskih sajtova. Dakle, broj od oko 200 srpskih ćiriličnih sajtova deluje prilično porazno ako se uzme u obzir da se na Internetu može naći najmanje oko 23400 srpskih prezentacija. Broj srpskih sajtova iz dana u dan raste, a procentualno se smanjuje broj onih ćiriličnih. Ne može se više tražiti opravdanje u neobaveštenosti i tehničkim nedostacima. Radi se, jednostavno, o očiglednoj nebrizi i nezainteresovanosti srpskog naroda za naše kulturno blago, srpsku ćirilicu. Ne bi bilo preterano reći da ovo nije sumrak već mrak srpske ćirilice na Internetu. Recimo otvoreno i direktno da ćirilični sajtovi čine u najboljem slučaju samo oko 0,86% od ukupnog broja srpskih sajtova, a to, dakle, nije sumrak već mrak. Počeci i kvantitativni razvoj srpske ćirilice na Internetu U maju 1994. časopis Književna reč je u YUSCII standardu svoja ćirilična izdanja distribuirao putem BBS-a, mejling lista i elektronske pošte. Prve Internet prezentacije na srpskom jeziku postojale su još 1995. godine. Takve prezentacije ograničene na beogradski Univerzitet i dijasporu bile su mahom urađene kako na srpskom jeziku, latinicom tako i na engleskom jeziku. Nekih retkih pokušaja pojave ćirilice u YUSCII standardu je bilo, a oni su se uglavnom završavali neuspešno ili gašenjem sajta ili prelaskom na latinicu. Izuzetak je Internet prezentacija Književne reči koja je od januara 1996. bila na ćirilici u YUSCII standardu. Da bi se čitao Internet sajt u YUSCII standardu potrebno je da čitalac u svom računaru ima instaliran font kojim je rađen sajt. Time je za mnoge čitljivost bila otežana. Ovakva nekompatibilnost bila je objektivna smetnja razvoju srpske ćirilice na Internetu, ali nje je nestalo pojavom višejezične podrške kojom je na Internet scenu stupio ćirilični Windows kodni raspored 1251. U septembru 1997. se pojavio prvi srpski ćirilični sajt rađen u standardizovanom kodnom rasporedu 1251. Bio je to, zapravo, jedan deo sajta Književna reč. U većem broju srpski ćirilični sajtovi počeli su da se pojavljuju 1998. kada su takve sajtove otvorili Eparhija raško-prizrenska, elektronska biblioteka srpske kulture Projekat Rastko i Srpska pravoslavna crkva. 1999. godine se pojavljuju još tri velika ćirilična sajta: istorijske sveske Srpsko nasleđe, sajt posvećen istoriji i tradiciji Crne Gore Srpska zemlja Crna Gora i elektronsko izdanje Dušanovog zakonika, dok svoju ćiriličnu verziju sajta dobija i Nj.K.V. Prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević. Pojava standardizovane srpske ćirilice na ovim velikim sajtovima mogla je biti znak da je došao kraj tehničkim preprekama za izradu ćiriličnih sajtova i kraj otežanoj vidljivosti i čitanju srpske ćirilice na globalnoj svetskoj mreži. Do kraja 1999. godine broj srpskih ćiriličnih sajtova, većih i manjih, narastao je na oko trideset. Polovinom 2000. godine broj je iznosio oko 50, a krajem te godine bilo je oko 100 ćiriličnih sajtova. Početkom februara 2002. broj evidentiranih srpskih sajtova urađenih ćirilicom je 186, a procena je da ih ima oko 200. Srpska ćirilica na Internetu danas Sada ćemo napraviti pregled zastupljenosti tradicionalnog srpskog pisma na Internetu. Svi dolepomenuti sajtovi su ćirilični. Neki sajtovi će biti naznačeni i u samom tekstu, a neki samo u evidenciji koja sledi nakon ovog teksta i u kojoj su navedeni svi srpski ćirilični sajtovi uz izvinjenje onima koji su omaškom izostavljeni. Najveći srpski ćirilični izdavač je elektronska biblioteka Projekat Rastko i bez sumnje ovom projektu koji u sebi sadrži dvadesetak sajtova pripada vodeća uloga u praktičnoj primeni srpske ćirilice na Internetu. Sajtovi izuzetno bogati ćiriličnim materijalom su Srpsko nasleđe i Srpska zemlja Crna Gora, teološki sajt Verujem, te sajtovi Srpske pravoslavne crkve, Mitropolije crnogorsko-primorske, Eparhije šabačko-valjevske i Eparhije raško-prizrenske. U dijaspori najveće ćirilične prezentacije su Srpska narodna odbrana u Americi i Srpska dijaspora. Sajtovi koji za temu imaju slovosvest su Srpsko pismo, Ćirilica.org, Ćirilica.kom i Krsmanović.kom dok se evidencija o zastupljenosti srpske ćirilice ažurira na sajtu Srpska zemlja Crna Gora. Na ovim sajtovima, ali i nekim drugim, mogu se naći sve informacije potrebne kako početniku da bi izradio dobar ćirilični sajt tako i iskusnijem korisniku Interneta da bi se upoznao sa najnovijim softverskim dostignućima u vezi sa elektronskom primenom srpske ćirilice. Sajt koji u punoj meri doprinosi razvoju srpske ćirilice je portal Internet Krstarica putem koga se ćiriličnim pismom može pretraživati Internet. Ćirilicu preko svog sajta ali i softvera za baziranje podataka promoviše YUISIS Klub, dok Opsenarijum nudi program za ćirilizaciju Windows-a. Ćirilični sajtovi državnih institucija su veoma retki. Može se sa punim pravom reći da državni organi SR Jugoslavije, Republike Srbije, Republike Crne Gore i Republike Srpske nisu dovoljno zainteresovani za razvoj srpske ćirilice na Internetu. Od strane državnih institucija nije pokrenuta nikakva inicijativa da se popularizuje upotreba ćirilice na globalnoj svetskoj mreži. Od saveznih organa samo je Savezni zavod za statistiku svoj sajt izradio ćirilicom, a od republičkih to su uradili Vlada Republike Srpske, Narodna skupština Republike Srbije, Ministarstvo prosvete i sporta Republike Srbije, Službeni glasnik Republike Srbije, Radio televizija Republike Srpske i Mobilna telefonija Republike Srpske. Institucije od naučno-kulturnog značaja koje imaju svoje ćirilične sajtove su Srpska akademija nauka i umetnosti, Biblioteka Matice srpske, Narodna i univerzitetska biblioteka Republike Srpske, Vukova zadužbina i Pozorište na Terazijama. Ne postoji niti jedan sajt republičkih institucija Crne Gore urađen ćirilicom. Iako Srpska pravoslavna crkva slovi za konzervativnu, upravo se suprotno pokazuje na globalnoj svetskoj mreži. Srpski bogoslovski sajtovi su veoma brojni i većina njih je urađena ćirilicom. Nekoliko srpskih eparhija je zastupljeno na Internetu. U okviru već pomenutog sajta Srpske pravoslavne crkve nalaze se i ćirilične prezentacije Mitropolije zagrebačko-ljubljanske, Eparhije timočke kao i prezentacije jednog broja hramova i časopisa, dok se u okviru Projekta Rastko nalazi prezentacija Pećke patrijaršije. Ćirilične sajtove na sopstvenim adresama imaju Mitropolija crnogorsko-primorska, Eparhija raško-prizrenska, Eparhija banjalučka, Eparhija šabačko-valjevska, Eparhija niška i Eparhija srednjoevropska. Manastiri koji imaju svoje sopstveno ćirilično predstavljanje su Žiča, Studenica i Sveti Arhanđeli kod Prizrena dok Miholjska prevlaka svoj veoma informativni podsajt ima u okviru sajta Mitropolije crnogorsko-primorske. Svoj sajt redovno ažurira Svetosavska omladina Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke, a vredni naročitog pomena su teološki sajt Verujem koji je veoma bogat stručnom literaturom, izuzetno edukativna prezentacija Misionarskog društva Sveti Luka i srpsko-pravoslavno crkvene opštine u Nemačkoj koje su popisane u evidenciji. Nakon bogoslovskih sajtova najzastupljeniji su oni posvećeni istoriji i tradiciji. Najviše ovakvog materijala se može naći na sajtu Projekat Rastko, a zatim i na sajtovima Srpsko nasleđe, Srpska zemlja Crna Gora i Naša Srbija. Izuzetno su značajne prezentacije Dušanovog zakonika i Miroslavljevog jevanđelja kao i sajt posvećen delu prvog srpskog fotografa Anastasa Jovanovića. Nedostatak ove kategorije sajtova je što se retko ažuriraju pa se tako redovnije obogaćivanje ćiriličnim materijalima svodi samo na sajtove Projekat Rastko i Srpska zemlja Crna Gora. Za razliku od ovakvih relativno brojnih sajtova koji čuvaju srpsku baštinu, sajtovi koji se bave prezentovanjem moderne srpske kulture gotovo da i ne postoje. Pored sekcija posvećenih modernoj srpskoj kulturi na sajtu Projekat Rastko, postoje samo dva sajta ove vrste urađena ćirilicom, a to su prezentacija muzičara Vlade Divljana i sajt Ogledalo srpsko posvećen modernoj crnogorskoj književnosti. Srpska ćirilica je slabo zastupljena na sajtovima naučno-nastavnih i nastavno-obrazovnih ustanova. Jedino banjalučki Univerzitet, Matematički fakultet u Beogradu i Bogoslovski fakultet SPC imaju svoje ćirilične sajtove, dok se na sajtovima ostalih državnih univerziteta i fakulteta tek ponekad pojavi i neko ćirilično obaveštenje. Svoje ćirilično predstavljanje ima i Univerzitet Braća Karić u Novom Sadu, kao i manji broj osnovnih i srednjih škola. Ćirilični sajtovi stranaka koje igraju značajnu ulogu u političkom životu srpskih zemalja su retki. Takve sajtove imaju novosadski odbor Demokratske stranke Srbije, Demokratska omladina Demokratske stranke, novobeogradski odbor Demokratske stranke, Srpska radikalna stranka, Srpska narodna stranka Crne Gore, Nova Srbija, Stranka nezavisnih socijaldemokrata Republike Srpske, Srpski narodni savez Republike Srpske i tri odbora Srpskog pokreta obnove. Svoju ličnu prezentaciju urađenu ćiriličnim pismom ima i gradonačelnik Čačka Velimir Ilić. Stranačke prezentacije se redovno ažuriraju informacijama iz političkog i stranačkog života. Ćirilične sajtove imaju i neki od političkih pokreta, a od poznatijih javnosti to su Ravnogorski pokret i Otačastveni pokret Obraz. Srpske društvene organizacije u dijaspori, iako prilično zastupljene na Internetu, svoje prezentacije uglavnom nemaju urađene ćirilicom. Postoji samo pet evidentiranih ćiriličnih sajtova društvenih organizacija i ustanova naših zemljaka u dijaspori. Sajt Srpske narodne odbrane u Americi i sajt Srpska dijaspora su bogati materijalom, a prvi se i redovno ažurira. Tri manja sajta su prezentacije Srpskog društva Sinđelić, Srpskog kulturno sportskog kluba Nikola Tesla u Austriji i Prvi srpski pravoslavni pogrebni zavod u Čikagu. Pojedinci koji su objavljivanjem ćiriličnih knjiga i članaka najviše doprineli razvoju srpske ćirilice na Internetu su osnivač i predsednik Projekta Rastko Zoran Stefanović i informatičar Mihailo Stefanović koji su od 1994. do danas sa mnogobrojnim saradnicima razvili najveći broj srpskih ćiriličnih prezentacija: biblioteka Projekat Rastko sa svojim mnogobrojnim sajtovima, više crkvenih projekata, Književna reč i mnoge druge. Kvantitativno su popularizaciji ćirilice na Internetu veoma doprineli i dr Dejan Ajdačić koji učestvuje u razvoju nekoliko ćiriličnih projekata, Aleksandar Đakovac, urednik sajta Verujem, kao i autor ovih redova Aleksandar Raković, urednik sajta Srpska zemlja Crna Gora i učesnik u razvoju još nekih ćiriličnih sajtova. Veoma važnu ulogu u popularizaciji imaju Radna grupa za srpsku ćirilicu na Internetu kao i pojedinci van nje a čiji je cilj pružanje podrške korišćenju srpske ćirilice na Internetu. Osobe koje na ovaj način učestvuju u razvoju srpske ćirilice na Internetu su: mr Milorad Simić (korektor RAS), mr Vlado Kešelj (konvertor UNISTD), Miloš Rančić (Linuks paket Sve za srpski), Radenko Mikanović (konvertor YUCC), Mihailo Stefanović (konvertor Ćirilo), Dragan Vračar (konvertor YU 98e), Ranko Tomić (konvertor Konvert), Dragan Sretenović (konvertor Ćirilko), Bojan Suzić (konvertor ZNJKonvert), Bojan Stojanović (zakrpa Serbian Peč ME), Predrag Šupurović (zakrpa za kopiranje i prenošenje ćirilice), kao i svi koji su nenamerno izostavljeni uz najdublje izvinjenje. Na kraju ovog pogleda na srpske Internet sajtove pomenimo da grad Niš ima najviše lokalnih ćiriličnih prezentacija, da postoji samo jedan sportski ćirilični sajt Top Basket, da nema nijednog ćiriličnog elektronskog izdanja dnevnih novina i da ne postoji nijedan ćirilični sajt zabavnog karaktera. Velika većina ćiriličnih sajtova je rađena u standardizovanom kodnom rasporedu 1251, mada ima još sajtova urađenih u već zastarelom YUSCII standardu. Pored slabe kvantitativne zastupljenosti srpske ćirilice na Internetu, mora se reći da se i postojeći ćirilični sajtovi retko ažuriraju, da su uglavnom statični i ne previše bogati sadržajem. Sajtovi bogati sadržajem koji se još redovnije i ažuriraju knjigama, tekstovima, fotografijama, audio i video materijalom su Projekat Rastko, Srpska zemlja Crna Gora i Verujem, dok se sajtovi Srpske pravoslavne crkve, grada Niša, Eparhije raško-prizrenske, Srpske radikalne stranke i Srpske narodne odbrane u Americi ažuriraju člancima i kratkim informacijama dnevno ili više puta nedeljno. Perspektive srpske ćirilice na Internetu I na osnovu letimičnog pregleda može se jasno uočiti da iza većine sajtova urađenih srpskom ćirilicom stoje tradicionalisti emotivno vezani za srpski jezik, srpsko pravoslavlje, srpsku ćirilicu i narodno sećanje. Ostatak našeg naroda koji nije naročito, ili nije uopšte, vezan za tradiciju ne doživljava pitanje opstanka srpske ćirilice kao bitno. Mnogi ćirilicu smatraju retrogradnom, pa čak i ruralnom. Internet je, tako, postao ogledalo slovosvesti našeg naroda danas. U apsolutnoj slobodi izbora pisma većina Srba izabrala je ono drugo, latinično. Ipak se mora naglasiti da i nije bilo organizovane kampanje za popularizaciju srpske ćirilice na Internetu. Bilo je nekih zajedničkih pokretanja inicijativa, više samoinicijativa ali sve je to dalo veoma slab rezultat. Autor ovih redova već više od dve godine pokušava da preko svog sajta Srpska zemlja Crna Gora popularizuje srpsku ćirilicu, ali priznaje da je mogao da uradi i više na tom polju. Nužno je, dakle, povezivanje svih zainteresovanih u jednu grupu koja bi napravila detaljan plan za popularizaciju srpske ćirilice. Međutim, srpska ćirilica nije ugrožena samo na Internetu. U Crnoj Gori ćirilica je gotovo u potpunosti zamenjena latinicom, u Srbiji se ćirilica i dalje povlači pred latinicom, dok je u Republici Srpskoj situacija nešto bolja ali daleko od idealne. Ako se ovakav negativan trend nastavi Srbi će u XXII vek ući bez svog tradicionalnog i nacionalnog pisma. Dakle, potreban je jedan opštiji i obuhvatniji lek, a za to je nužno angažovanje državnih i nacionalnih institucija. Potrebno je na državnom nivou pokrenuti široku akciju popularizacije i revitalizacije ćirilice u svim segmentima društva. Krajnje je vreme da priznamo i prihvatimo činjenicu da naša srpska ćirilica polako nestaje. Njena zaštita nije i ne sme biti samo program nekih entuzijasta, već mora biti državni i nacionalni program. Široj javnosti treba pružiti informaciju o ćirilici putem spotova, reklama, oglasa, letaka i sl. Naš narod bi, dakle, trebalo ponovo upoznavati sa ćirilicom i važnošću ćirilice za stvaranje srpskog identiteta. Ukoliko do takvog odnosa prema srpskoj ćirilici dođe ona će i na Internetu zauzeti prostor koji joj po istorijskom pravu u srpskom narodu i pripada. Ukoliko, pak, do takvog odnosa prema ćirilici ne dođe treba se plašiti da će srpski narod izgubiti jedno od najosnovnijih obeležja sopstvenog identiteta. Generalni direktor UNESKO-a Kočiro Matsura je izjavio 12. marta 2001. povodom događaja u Avganistanu kako je uništavanje baštine “zločin protiv kulture”, dodavši i da je “gubitak nepovratan i da se mora preduzeti sve kako bi se zaustavila dalja devastacija”. Možda će za kojih pedesetak godina UNESKO početi da se bavi i zaštitom srpske ćirilice od dalje devastacije jer bogatstvo različitosti i jeste jedan od osnovnih postulata savremenog doba. Bilo bi ipak bolje i valjanije da srpsku ćirilicu od devastacije spasimo mi Srbi. ---------- |
