Ćirilica je mlađe, najrasprostranjenije slovensko pismo. Razvila se iz grčkog pisma. Njome se služe Srbi, Bugari, Rusi i Makedonci, a bila je duže vremena u upotrebi i u pojedinim delovima Hrvatske.
Piše: Prof. dr Dragutin Furunović
U istorijskim izvorima nema sigurnih podataka o tome kako je i kada nastala, i ko je sastavio ovo pismo. Neki naučnici smatraju da ju je sastavio Ćirilo za svoje misionarske potrebe u Moravskoj, drugi tu zaslugu pripisuju Ćirilovom bratu Metodiju , a treći (Šafarik na primer) nekom od Ćirilovih učenika, u prvom redu Sv. Klimentu Ohridskom , koji je umro 916 godine, a u čijem se "žitiju" (životopisu) to spominje kao njegova zasluga. Međutim, u najstarijem žitiju napisanom na grčkom jeziku, i pripisivanom ohridskom arhiepiskopu Teofilaktu (1084-1108) ne spominje se nikakvo Klimentovo učešće u nastanku ćirilice.
U drugom pak žitiju, poznatijem i kraćem, koje se pripisuje ohridskom arhiepiskopu Dimitriju Homatijanu , sačuvanom u rukupoisu iz XIII veka, stoji da je Kliment " izmislio radi veće jasnoće i drugačije znake za slova, nego što ih je bio izmislio mudri Ćirilo ".
Po mišljenju ruskog slaviste Grigorija Iljinskog i bugarskog istoričara Vasilia Zlatarskog , ćirilica je nastala u Bugarskoj, u bugarskoj prestonici Preslavu , na samom početku vladavine kneza i potonjeg bugarskog cara Simeona (839-927), u čije je vreme Bugarska doživela zlatni vek svoje književnosti. Po tom tvrđenju Simeon je poverio uređenje novog pisma svešteniku Konstantinu , episkopu preslavskom, jednom od najsposobnijih mlađih učenika Solunske Braće. Isto to misli i profesor Petar Đorđić , naš najbolji poznavalac ove oblasti.
Jedna legenda spominje kao izumitelja ćirilice čak i Dalmatinca Sv. Jeronima iz Stridona , ali je to bez ikakvog osnova.
Sam naziv ćirilica nastao je tek u XV veku u Kijevskoj školi, a sve do XI veka glagoljica je nazivana kurilovicom .
Nauka smatra da je ćirilica nastala oko 900. godine u Bugarskoj. Međutim, najstariji datirani ćirilski spomenik jeste Samuilov natpis iz godine 993. koji je pronađen u Makedoniji, u selu German blizu Prespanskog jezera.
Godine 1930. nađeno je u Preslavi, prestonici bugarskog cara Simeona, nekoliko manjih, nedatiranih ćiriliskih spoemnika, za koje se pretpostavlja da su iz Simeunovog doba. Međutim, u novije vreme Marko Vego je izneo niz uverljivih argumenata koji govore da je jedna ploča iz Humca , kod Ljubuškog u Hercegovini, starija od prespanskog natpisa.
Staroslovenska ćirilica je nastala iz grčkog unicijalnog pisma IX veka, koje se zove ustavno . Iz grčke unicijale uzeta su 23 slova nepromjenjena, ili nešto malo izmenjena, i njima je dodano 14 slova, verovatno iz glagoljice, za one glasove slovenskih jezika kojih nema u grčkom.
Iz ustavne (ili unicijalne) ćirilice razvila su se vremenom, preko poluustavnog (poluunicijalnog) oblika, crkvena i svetovna azbuka, kojima se danas još služe Srbi, Rusi, Ukrajinci i Bugari.
Posredstvom Srba i Bugara ćirilica je postala i rumunsko nacionalno pismo, kojim su se oni služili sve do 1860. kada je ukinuta službeno. Poslednji kalendar štampan ćirilicom na rumunskom jeziku izašao je 1911. godine.
U prvo vreme ćirilica je bila u upotrebi i kod Hrvata, osobito u Bosni, a u Poljičkoj republici, blizu Splita, upotrebljavana je sve do ukidanja te republike, na početku XIX veka. Ćirilica je imala 43 slova, ali je reformisana kod Srba. Reformu srpske ćirilice izvršio je Vuk Stefanović Karadžić (1787-1862) u svojoj " Pismenici serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisana Vukom Stefanovićem Serbiancem ", u Beču 1814. godine.
Vuk je u poredgovoru obrazložio kako slovenskosrpski pisci upotrebljavaju za srpski jezik 46 slova. Odbacivši jedan dio tih slova Vuk je stvorio azbuku od svega 30 slova.
* Prof. dr Dragutin Furunović na stranicama ove novine javio se prvi put 2002. godine, (broj 26.) kada je u autorskom tekstu objasnio kako je i zašto napisao trotomno delo Enciklopedija štamparstva. Nakon priloga u "Dijaspori" o tom vrednom delu, Internacionalna biblioteka u Stokholmu, koja čuva i posuđuje na čitanje knjige na jezicima useljenika, na odelenju knjiga na srpskom jeziku, ima Enciklopediju štamparstva Dragutina Furunovića.
